Dwa lata temu powstała Gdańska Polityka Wodna (GPW), dokument dotyczący zagospodarowania terenów nadwodnych z poszanowaniem walorów przyrodniczych i ochrony przeciwpowodziowej. Ukończona właśnie Gdańska Polityka Zieleni (GPZ) uzupełnia wcześniejsze rekomendacje o zieleń. Dokument GPZ zawiera wytyczne dotyczące kształtowania zieleni w mieście i zwiększania jej dostępności dla mieszkańców. Będzie punktem wyjścia dla działań wielu jednostek miejskich oraz urbanistów tworzących plany miejscowe w Gdańsku.

O zieleni można nieskończenie… pisał Julian Tuwim. Wiedzą o tym i poeci, i ci, którzy mocniej stąpają po ziemi. Gdańsk wziął to sobie do serca; właśnie powstała Gdańska Polityka Zieleni. Opracowanie skupia się na różnorodnych formach zieleni na obszarze całego miasta i dotyczy rozwoju błękitno-zielonej infrastruktury oraz rozwiązań przyrodniczo-rekreacyjnych między terenami zieleni a terenami nadwodnymi. To odpowiedź na kluczowe dla rozwoju miasta wyzwania: potrzebę poprawy jakości życia mieszkańców oraz adaptację do zmian klimatu.

Gdańska Polityka Zieleni określa spójną, planową i długoterminową politykę rozwoju zielonej infrastruktury w skali ogólnomiejskiej. Obejmuje syntezę uwarunkowań z naciskiem na czynniki ryzyka zmian klimatu oraz koncepcję rozwoju błękitno-zielonej infrastruktury. GPZ zawiera także rekomendacje do dokumentów planistycznych czy do sposobów realizacji zieleni.

Cel Gdańskiej Polityki Zieleni opiera się na stworzeniu spójnej polityki zarządzania błękitno-zieloną infrastrukturą. Wyznaczone w opracowaniu działania mają skupiać się na wielopoziomowym wdrażaniu błękitno-zielonej infrastruktury od parków ogólnomiejskich, przez zieleńce osiedlowe i skwery, po ogrody przydomowe i mikroretencję na budynkach.

I błękitna, i zielona

Błękitno-zielona infrastruktura to sieć obszarów i obiektów pokrytych roślinnością wraz z wodami, takich jak lasy, mokradła, zbiorniki i cieki wodne, parki i ogrody, zielone dachy i ściany, ogrody deszczowe, zbiorniki retencyjne i inne.

Błękitno-zielona infrastruktura to często także uzupełnienie infrastruktury technicznej, tzw. szarej infrastruktury. Tworzy ona warunki do rekreacji i wypoczynku, kształtuje lokalną tożsamość i krajobraz. To usługi szczególnie ważne dla mieszkańców, dlatego powinna ona być integralną częścią struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta. Realizacja tego celu to jedno z ważniejszych zadań polityki Gdańska, którego realizację mają wspierać Gdańska Polityka Wodna oraz Gdańska Polityka Zieleni.

W obu politykach – mówi dr inż. arch. Anna Fikus-Wójcik z Biura Rozwoju Gdańska – pojawia się koncepcja rozwoju i ochrony błękitno-zielonych pasm – ogólnomiejskich powiązań przyrodniczych wyznaczonych wzdłuż dolin cieków i na styku z Zatoką Gdańską. Błękitno-zielone pasma gwarantują ciągłość systemu zieleni w mieście, zwiększają bioróżnorodność i wzmacniają retencję.

Cele GPZ

Gdańska Polityka Zieleni jest bezpośrednim przełożeniem celów zawartych w wielu dokumentach regionalnych, krajowych, ale i międzynarodowych, które wyraźnie wskazują na potrzebę sporządzenia dokumentu regulującego politykę zieleni w mieście.

Wizja spójnej sieci błękitno-zielonej infrastruktury przedstawia wielowarstwowy system złożony z głównych elementów obszarowych oraz mniejszych terenów zieleni zintegrowanych dzięki ogólnomiejskim korytarzom przyrodniczym w postaci błękitno-zielonych pasm oraz zielonym powiązaniom  dzielnicowym i lokalnym.

W aspekcie przestrzennym Gdańska Polityka Zieleni obejmuje tworzenie „miasta zielonego”, w którym stosowane są rozwiązania oparte na zasobach środowiska przyrodniczego, co z kolei realizuje zapisy Strategii Rozwoju Miasta Gdańsk 2030 Plus.

GPZ uzupełnia zestaw miejskich polityk o kompleksowe ujęcie zagadnienia błękitno-zielonej infrastruktury, o czym jest mowa m.in. w Gdańskiej Polityce Wodnej, Gdańskich Przestrzeniach Lokalnych oraz Gdańskim Standardzie Ulicy Miejskiej. Budowa i rozwój sieci błękitno-zielonej infrastruktury miasta powinny się odbywać w skali planistycznej, urbanistycznej, aż po kształtowanie przestrzeni lokalnych.

Główne założenia GPZ to adaptacja do zmian klimatu oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Mają być one realizowane poprzez zwiększenie powierzchni oraz jakości terenów zieleni oraz ich bioróżnorodności (w tym także zieleni w pasach drogowych i małej retencji) i poprawę standardu ich zagospodarowania, objęcie ochroną nowych obszarów, zwiększenie liczby powiązań pomiędzy terenami zieleni i rozszerzenie zrównoważonego zagospodarowania strefy buforowej na lasy komunalne.

Realizacja tych postulatów ma przynieść wymierne korzyści; zmniejszenie istniejących deficytów w dostępie do zieleni oraz ograniczenie powstawania kolejnych, zapewnienie ciągłości i spójności sieci błękitno-zielonej infrastruktury, zwiększenie atrakcyjności i funkcjonalności terenów zieleni, zabezpieczenie terenów cennych przyrodniczo przed presją rekreacyjną.

Dostęp do zieleni w Gdańsku

W ramach internetowej ankiety na temat priorytetów rozwojowych miasta, stworzonej na potrzeby Strategii Rozwoju Miasta Gdańsk 2030 Plus, aż 63% respondentów wskazało zieleń w mieście jako priorytet rozwojowy Gdańska w perspektywie 10 lat. To istotna informacja w kontekście opracowania wytycznych dotyczących kształtowania zieleni w mieście i zwiększania jej dostępności. Obecnie komfortowy dostęp do terenów zieleni ma 68% mieszkańców i zgodnie z zapisami w Strategii powinien się on zwiększyć do 76%. Poprawiać ten stan rzeczy ma rozwój połączeń pieszo-rowerowych, także tych przebiegających wzdłuż zbiorników wodnych, potoków i rzek.

GPZ ustala standard dostępności terenów rekreacyjnych maksymalnie 15 minut pieszego dojścia. Pozwoli to na poprawę jakości życia mieszkańców i zminimalizuje negatywny wpływ skutków zmian klimatu odczuwalnych na zurbanizowanych obszarach miasta.

Gdańsk zajmuje wysokie pozycje w Rankingu Polskich Miast Zrównoważonych Arcadis; dotyczy to także obszaru środowiskowego. Właśnie tu w 2021 roku nastąpił awans Gdańska aż o 13 pozycji, co stanowi drugi wynik w skali kraju. Miasto doceniane jest m.in. za działania związane z retencją wód opadowych oraz liczne inicjatywy edukacyjne i informacyjne dotyczące zagrożeń powodziowych.

W 2020 roku Komisja Europejska po raz piąty opublikowała raport z badania jakości życia w miastach Europy. Przebadano 83 miasta, w tym z Polski: Gdańsk, Warszawę, Białystok oraz Kraków. Wyniki badania są dla Gdańska bardzo pozytywne – w ogólnej ocenie zajął on drugie miejsce, ustępując miejsca jedynie stolicom państw skandynawskich: Kopenhadze i Sztokholmowi. Zadowolenie z życia w Gdańsku zadeklarowało 97% ankietowanych mieszkańców, zaś 66% z nich stwierdziło, że w ciągu ostatnich pięciu lat jakość życia w mieście wzrosła. W kategorii terenów zieleni oraz przestrzeni publicznej poziom zadowolenia mieszkańców wyniósł 85%.

Rekomendacje GPZ

Rekomendowanym kierunkiem kształtowania terenów zieleni Gdańska jest zachowanie i podkreślanie ich zróżnicowania oraz wzmacnianie bioróżnorodności, co dotyczy w dużej mierze zagospodarowania zbiorników retencyjnych, ochrony mokradeł i podmokłości.

Preferowanym sposobem zagospodarowania terenów zieleni są rozwiązania oparte na naturze (ang. nature based design) oraz promowanie zieleni spontanicznej i parków czwartej przyrody, jako form zieleni bardziej odpornych na zmiany klimatu – mówi Edyta Damszel-Turek, dyrektor Biura Rozwoju Gdańska.

Konieczne jest także doposażanie terenów zieleni pod kątem potrzeb użytkowników ze wszystkich grup wiekowych. Niemniej ważne jest również wzmacnianie już istniejących powiązań pomiędzy terenami zieleni. Elementami środowiska, które powinny zostać w tym celu wykorzystane w pierwszej kolejności są doliny potoków i rzek, stanowiące naturalne łączniki pomiędzy poszczególnymi obszarami oraz naturalne korytarze przewietrzania miasta (tzw. błękitno-zielone pasma). Uzupełnieniem powinny być zielone aleje i międzyosiedlowe ciągi pieszo-rowerowe w zieleni, które zapewnią mieszkańcom możliwość przemieszczania się z miejsc zamieszkania do terenów zieleni. Należy dążyć do zapewnienia dostępu do tych terenów w ramach 15 minut pieszego dojścia. Na terenach zabudowanych jest potrzeba ochrony i zwiększania powierzchni biologicznie czynnej.

W GPZ wskazane zostały wytyczne w podziale na poziom strategiczny planowania przestrzennego i poziom realizacyjny. Działania planistyczne są niezbędne dla ochrony cennych walorów przyrodniczych miasta, natomiast działania realizacyjne mogą w efektywny sposób zmniejszyć występujące niedobory w dostępie do zieleni.

Zieleń i woda

6 marca 2023 roku w Europejskim Centrum Solidarności odbyło się seminarium Zieleń i woda. Projekty dla Gdańska, na którym zaprezentowano Gdańską Politykę Zieleni. Organizatorem wydarzenia było Biuro Architekta Miasta. O gdańskich politykach i projektach związanych z zielenią i wodą opowiadała także prezydent miasta Aleksandra Dulkiewicz. W swoim wystąpieniu podkreśliła, jak zieleń jest ważna dla miasta i dlaczego dbanie o nią pomaga przeciwdziałać zmianom klimatu i poprawia jakość życia w Gdańsku. Swoją wypowiedź zakończyła słowami: Traktujemy tematy zielono-błękitne poważnie; to dotyczy przyszłości naszych dzieci i wnuków. (…) Mam nadzieję, że powoli zmieniamy świat na lepsze.